De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) is een militair bondgenootschap van landen in Noord-Amerika en Europa.
Het werd opgericht om de veiligheid van zijn leden gezamenlijk te verdedigen.
Door de oorlog in Oekraïne, spanningen met Rusland en nieuwe uitdagingen zoals cyberdreigingen, staat de NAVO vandaag opnieuw volop in de schijnwerpers.
Oprichting en achtergrond
De NAVO werd officieel opgericht op 4 april 1949 met de ondertekening van het Noord-Atlantisch Verdrag in Washington D.C. De oprichters waren twaalf landen: België, Canada, Denemarken, Frankrijk, IJsland, Italië, Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten.
Het doel was gezamenlijke verdediging tegen mogelijke aanvallen, met name van de Sovjet-Unie tijdens de Koude Oorlog.
Na het einde van de Koude Oorlog (1991) breidde de NAVO uit richting Centraal- en Oost-Europa. Lidstaten worden alleen toegelaten als zij voldoen aan politieke, economische en militaire criteria, waaronder een functionerende democratie en respect voor mensenrechten.
Kernprincipes en structuur
Het belangrijkste principe van de NAVO is vastgelegd in Artikel 5 van het verdrag: een gewapende aanval tegen één bondgenoot wordt beschouwd als een aanval tegen allen.
Dit artikel werd tot nu toe slechts één keer formeel ingeroepen, na de aanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde Staten.
De belangrijkste taken van de NAVO zijn:
- - Collectieve verdediging van alle lidstaten.
- - Crisisbeheersing via militaire en civiele missies.
- - Samenwerking en training om militaire paraatheid te verbeteren.
- - Partnerschappen met landen buiten het bondgenootschap voor stabiliteit.
De besluitvorming gebeurt via de Noord-Atlantische Raad, waarin alle lidstaten vertegenwoordigd zijn en besluiten unaniem genomen worden.
Ontwikkelingen en uitbreidingen
Sinds 1949 groeide de NAVO van 12 naar 32 lidstaten (bron: NATO.int, 2025).
Recente uitbreidingen:
- 2023: Finland werd lid.
- 2024: Zweden trad toe.
Deze uitbreidingen kwamen mede door de veranderde veiligheidscontext na de Russische invasie van Oekraïne in 2022.
Relevantie voor Nederland
Nederland is sinds de oprichting lid van de NAVO en levert militairen, materieel en financiële bijdragen.
Nederlandse militairen nemen deel aan NAVO-missies, zoals luchtpolitie in de Baltische staten, trainingsmissies in Irak en maritieme operaties in de Middellandse Zee.
Verwante termen en organisaties
- Koude Oorlog – periode van geopolitieke spanning (1945–1991).
- Warszawapact – voormalig Oost-Europees militair bondgenootschap (1955–1991).
- Artikel 5 NAVO – bepaling over collectieve verdediging.
- Europese Unie (EU) – politieke en economische unie, soms samenwerkend met de NAVO op defensiegebied.